FORUM HAWAJE

cat_lovely

Jan Stefan Czarniecki herbu Łodzia (ur. w roku 1599 w Czarncy koło Włoszczowy, zm. 16 lutego 1665 w Sokołówce niedaleko Brodów na Ukrainie) – wybitny polski dowódca wojskowy; hetman polny koronny w 1665, wojewoda kijowski od 1664, wojewoda ruski od 1657, regimentarz od 1656, kasztelan kijowski od 1652.

W wojsku polskim od 1621, walczył pod komendą Stanisława Koniecpolskiego w czasie kampanii szwedzkiej (1626-1629). Lata 1630 - 1632 spędził najprawdopodobniej w służbie cesarskiej. Następnie uczestniczył w kampanii moskiewskiej roku 1632, licznych walkach z Kozakami i Tatarami głownie pod komendą Mikołaja Potockiego, wreszcie w walkach z Bohdanem Chmielnickim (1648-1655). Podczas bitwy pod Żółtymi Wodami dostał się do niewoli tatarskiej i według niektórych informacji został wywieziony na Krym. Według innych danych niedługo po bitwie zbiegł z niewoli tatarskiej do twierdzy Kudak, po kapitulacji której stał się jeńcem kozackim. W 1649 r. został wykupiony z niewoli. Rok ten był początkiem jego szybkiej kariery wojskowej, którą w pewnej mierze zawdzięczał poparciu hetmana wielkiego koronnego Mikołaja Potockiego (Czarniecki był najprawdopodobniej świadkiem ostatnich chwil syna hetmana - Stefana). Walczył później wielokrotnie z Kozakami i wojskami tatarskimi, odnosząc liczne rany i zdobywając dużą popularność wśród szlachty, zwłaszcza uchodźców z Ukrainy, co miało wpływ na uzyskanie przez niego w roku 1652 krzesła senatorskiego. Dał się poznać jako nieprzejednany wróg Kozaków. Odpowiedzialny za liczne i okrutne pacyfikacje ziem ukraińskich.

Pochodzący ze średniej szlachty Czarniecki związał się blisko z dworem Jana Kazimierza, pozostając jego najbardziej zaufanym dowódcą. Był wybitnym dowódcą kawalerii, wypracowując i doprowadzając do doskonałości technikę wojny podjazdowej ("wojna szarpana"), głównie prowadzonej dzięki oddziałom partyzanckim. Utalentowany dowódca taktyczny, nie miał większych zdolności operacyjnych. Nie dysponując wykształceniem wojskowym, posiadł spore umiejętności praktyczne w dziedzinie taktyki jazdy, natomiast nie potrafił korzystać z piechoty i artylerii w walkach w polu. W efekcie poniósł wiele bolesnych porażek, jednak częśc z nich wynikła nie z braku umiejętności Czarnieckiego, lecz z okoliczności, że w długich okresach czasu wypadało mu dowodzić jednostkami niedoświadczonymi, ze sporym udziałem pospolitego ruszenia.

W walkach z Rosją i Kozakami na Ukrainie w 1654 dowodził częścią armii koronnej. Nie potrafił zniszczyć Iwana Bohuna w Winnicy, który zdołał udzielić pomocy armii rosyjsko-kozackiej osaczonej pod Ochmatowem.

W czasie potopu szwedzkiego (1655-1660) pozostał wierny królowi i w znacznym stopniu to dzięki niemu Jan Kazimierz mógł, po pokonaniu Szwedów, powrócić do Polski na tron. W roku 1655 bronił przez 3 tygodnie Krakowa, jednak pozbawiony posiłków musiał skapitulować. Rozważał przejście na stronę Karola Gustawa, ale za namową królowej Ludwiki Marii Gonzagi, pozostał wierny Janowi Kazimierzowi. Po powrocie króla ze Śląska objął dowództwo niezależnej dywizji. Wraz z J. S. Lubomirskim dowodził w kampanii 1656. Początkowa klęska w bitwie pod Gołębiem 18 lutego 1656 r., spowodowała zmianę taktyki obranej przez Czarnieckiego. W walkach ze Szwedami brały także udział oddziały chłopskie, które Czarniecki wezwał do walki. W efekcie polscy wodzowie osaczyli Karola Gustawa w widłach Wisły i Sanu. Czarniecki przeforsował plan marszu naprzeciwko szwedzkim posiłkom, co okazało się poważnym błędem strategicznym. Pomimo, iż pokonał wojska szwedzkie w bitwie pod Warką 1656, główna armia szwedzka wymknęła się z pułapki. Następnie wraz z Lubomirskim prowadził kampanię w Wielkopolsce, zakończoną bolesną porażką pod Kłeckiem. W kampanii 1657 początkowo operował głównie na Pomorzu, znakomitymi rajdami jazdy wprowadzając króla do Gdańska i wyprowadzając go z niego. Podczas wspólnej ofensywy Szwedów i ks. Siedmiogrodu Jerzego Rakoczego kontynuował wojnę podjazdową, unikając walnej bitwy. Po rozdzieleniu się armii sojuszniczej wraz z Lubomirskim doprowadził do osaczenia i kapitulacji pod Czarnym Ostrowem armii Rakoczego. W końcu wojska szwedzkie ustępowały z terytorium Polski, ale Czarniecki walczył z nimi dalej na Pomorzu. W latach 1658-1659 był dowódcą oddziałów polskich w wyprawie armii sojuszniczej (brandebursko-polsko-habsburskiej) do Danii przeciw wojskom szwedzkim Karola X Gustawa. Jego największymi osiągnięciami było zdobycie szturmem twierdzy Koldyngii i przeprawa jazdy wpław na wyspę Als.

Śmierć Czarnieckiego – obraz Leopolda LoefflerdaPo pokoju oliwskim i zawarciu pokoju ze Szwedami dywizja Czarnieckiego została skierowana na Litwę. W roku 1660 wraz z armią hetmana wielkiego litewskiego Pawła Sapiehy pobił armię rosyjską Iwana Chowańskiego pod Połonką. Następnie obaj wodzowie wyzwolili znaczną część Białorusi i po połączeniu z dywizją lewego skrzydła Paca stoczyli nierozstrzygniętą bitwę nad Basią z armią ks. Dołgorukiego. Sapieha z Czarnieckim nieustannie się spierali, ale w decydujących momentach współdziałali. Efektem tej współpracy było ponowne pobicie Chowańskiego pod Tołoczynem przez Czarnieckiego. Potem Czarniecki operował na Ukrainie przeciwko Kozakom. Sejm z roku 1661 r. podziękował Czarnieckiemu za jego wojenne zasługi. W 1663 poprowadził ostatnią polską ofensywę na lewobrzeżną Ukrainę, ale poza krwawymi zniszczeniami niczego nie osiągnął. Jako jedyny z wybitnych dowódców pozostał wierny Janowi Kazimierzowi podczas kryzysu politycznego lat 60. XVII w. Krótko przed śmiercią przyjął buławę polną koronną, odebraną Lubomirskiemu.

Zmarł w 1665 r. Jest pochowany w rodzinnej wsi Czarnca w pięknym kościele ufundowanym przez niego samego. Naprzeciwko kościoła w Czarńcy park dworski, z kamieniem, upamiętniającym Czarnieckiego.

Stefan Czarniecki jest polskim bohaterem narodowym i wzorem patriotyzmu. Tekst polskiego hymnu narodowego wspomina jego nazwisko.

Jak Czarniecki do Poznania, po szwedzkim zaborze, dla ojczyzny ratowania, wrócim się przez morze.

Nie należy jednak zapominać, że Czarniecki był najbardziej bezwzględnym polskim wodzem XVII stulecia. Jego wojska regularnie mordowały jeńców i ludność cywilną (w skali przewyższającej obyczaje epoki) oraz niesamowicie łupiły współobywateli. Sam Czarniecki zgromadził wielki majątek z łupów i okupów za jeńców.

cat_lovely

Bibliografia
Stefan Czarniecki, Adam Kersten, 1599-1665, Warszawa 1963, II wyd. Lublin 2005.
Historya Stefana na Czarncy Czanieckiego Wojewody kijowskiego hetmana polnego koronnego przez Ks. Michała Krajewskiego s.p.

cat_lovely

Stefan Czarniecki (1599 - 1665)

Stefan Czarniecki pochodził z ubogiej rodziny szlacheckiej. Osiągnięte zaszczyty i godności zawdzięczał nie rodowemu nazwisku, lecz własny przymiotom (do historii przeszło jego powiedzenie "Jam nie z soli, ani z roli ale tego co mnie boli"), szczególnie zaś niezwykłemu męstwu i nadzwyczajnym umiejętnościom taktycznym. Jako że w domu było jeszcze ośmioro rodzeństwa, a majątek rodziców nie był wielki, młody Stefan zaciągnął się do słynnych lisowczyków, lekkiej kawalerii najemnej zorganizowanej w XVII wieku przez Aleksandra Lisowskiego. Służąc w chorągwi Idziego Kalinowskiego brał udział w roku 1621 w bitwie pod Chocimiem, gdzie gromił Turków mając wówczas zaledwie osiemnaście lat. W lisowczyckich oddziałach nauczył się jednak Czarniecki tak charakterystycznego dla tej formacji okrucieństwa - najemni żołnierze słynęli bowiem z bezwzględności zarówno wobec pobitych wrogów jak i ludności cywilnej na zdobytych terenach.

Wyuczone rzemiosło wykorzystywał potem Czarniecki walcząc we wszystkich ważniejszych bitwach i prowadzonych przez Polskę wojnach: w 1624 z Tatarami pod Martynowem, w 1626 - 1629 ze Szwedami w Prusach, w 1632 pod Smoleńskiem jako porucznik chorągwi kozackiej, w 1637 z Kozakami pod Kumejkami, zaś w 1644 rozbijając oddziały Tuhaj - beja pod Ochmatowem. W uznaniu za swe zasługi otrzymał też w końcu majątek w Popowej Górze, niedaleko Smoleńska. W roku 1648 wyruszył w poselstwie do tatarskiego chana, przez którego został uwięziony, na polskim dworze zaś wszyscy byli przekonani, że zginął. Powrócił jednak do rodzinnej Czarnicy, w roku 1651 zaś wziął udział w bitwie pod Beresteczkiem, gromiąc oddziały zbuntowanego hetmana ukraińskiego Bohdana Chmielnickiego.

Czy wiesz, że...

Pościg Stefana Czarnieckiego na Pomorze i do Danii za uciekającymi Szwedami, zwłaszcza jego przeprawa wpław z wojskiem na duńską wyspę Alsen, przeszedł do legendy upamiętniony w polskim hymnie narodowym - "Mazurku Dąbrowskiego" - słowami:

Jak Czarniecki do Poznania
Po szwedzkim zaborze
Dla Ojczyzny ratowania
Rzucim się przez morze.

Józef Wybicki napisał "Mazurka Dąbrowskiego" we Włoszech w roku 1797, gdzie wraz ze swoim przyjacielem, Henrykiem Dąbrowskim, tworzył u boku Napoleona Legiony Polskie, które walczyć miały o niepodległość naszego, znajdującego się pod zaborami, kraju.

Dobrą passę Czarnieckiego przerwała dopiero w czerwcu 1652 roku bitwa pod Batohem, gdzie cudem uniknął śmierci. Ukryty podobno w stogu siana przez Rusina był świadkiem dokonanej przez Tatarów rzezi kilku tysięcy Polaków. To przeżycie zmieniło i tak nie łagodnego przecież rycerza w okrutnego mściciela - zdobywając coraz to wyższe stopnie wojskowe najpierw spacyfikował zbuntowaną Ukrainę, potem zaś stawiał opór Szwedom podczas ich najazdu na Polskę w latach 1655 - 1660, zwanego Potopem Szwedzkim. Wówczas okazało się, że prowadzona przez niego wojna podjazdowa jest jedynym wyjściem wobec dysponującej olbrzymią siłą ognia i niezwykle mobilnej potęgi szwedzkiej. Sprzymierzona z Danią Polska, mimo początkowych niepowodzeń, zdołała w końcu wyprzeć Szwedów z kraju, oraz z ziem duńskich.

Na sześć tygodni przed śmiercią Czarniecki, jeden z największych polskich strategów i dowódców XVII wieku otrzymał w końcu upragnioną buławę hetmana wielkiego koronnego, co było najwyższą możliwą godnością wojskową. Zmarł 16 lutego 1665 roku od rany odniesionej podczas tłumienia buntu w ukraińskim Stawiszczu.

cat_lovely

Był wybitnym wodzem i strategiem. Szybko piął się po szczeblach kariery. Został kasztelanem kijowskim w 1655 roku, dwa lata później stał się wojewodą ruskim. Zaś już w 1664 roku stal się wojewoda kijowskim, rok później awansował na stanowisko hetmana polnego koronnego. Zaprawiony w bojach Czarniecki uczestniczył w kampanii szwedzkiej 1626 - 1629, powstaniu Chmielnickiego w latach 1648 - 1655. Uczestniczył już w pierwszej bitwie z buntownikami pod Żółtymi Wodami, gdzie po porażce sil polskich dostał się do niewoli. Udało mu się jednak uciec i schronić w twierdzy w Kudaku. Jednak już wkrótce po kapitulacji tej twierdzy dostał się do niewoli po raz drugi. Powrócił z niej w 1649 roku. Kiedy po długiej obronie Zbaraża Jan Kazimierz zawarł niekorzystna dla Polski ugodę Zborowską, Czarniecki uznał ja za zdradę. Bohater hymnu bowiem dążył podobnie jak Jeremi Wiśniowiecki do szybkiej rozprawy z Kozakami. W 1651 r. walczył pod Beresteczkiem. W 1652 roku pod Batohem zginął jego brat (zamordowany wraz z wieloma jeńcami polskimi, m. in. z Markiem Sobieskim, bratem Jana, późniejszego króla). Odwetowa wyprawa polska (1654) swoim okrucieństwem przeraziła nawet Kozaków! Czarniecki słynął z bezwzględności. Ponoć w 1664 roku w Subotowie gdzie złożone były szczątki Bohdana Chmielnickiego kazał je rozrzucić i podeptać.
W pamięci Polaków pozostał jednak dzięki swej służbie królowi podczas potopu szwedzkiego. Bronił Karkowa w 1655 roku. Kiedy odniósł porażkę pod Gołębiem, zastosował taktykę wojny szarpanej, która szybko przyniosła spodziewane efekty, zwłaszcza dzięki masowemu udziałowi chłopów. W 1656 r. odniósł zwycięstwo pod Warką, zajął Bydgoszcz i Tucholę, wyzwolił Warszawę, w 1657 r. zmusił do kapitulacji pod Czarnym Ostrowiem i Międzybożem armię Janusza Rakoczego, sprzymierzeńca Szwedów. W latach 1658-59 dowodził oddziałami polskimi wysłanymi na pomoc Danii (zdobył wyspę Als i twierdzę Kolding). Od 1660 uczestniczył w walkach z Rosją. Tego samego roku odniósł wspaniałe zwycięstwo pod Połonką. Zginął podczas wyprawy przeciwko Kozakom w 1665 roku. Charakterystyczna jest śmierć wielkiego wodza. Przed śmiercią zwyczajem starożytnych pożegnał się ze swoim koniem, orężem i żołnierzami. W tradycji narodowej jest wzorem niezłomnego i ofiarnego żołnierza. Został wspomniany w polskim hymnie państwowym.

cat_lovely

Stefan Czarniecki urodził się w 1599 roku w licznej rodzinie, wśród dziewięciorga rodzeństwa. Wychowany był w duchu miłości do ojczyzny i króla. Jako młody chłopiec zaciągnął się lisowszczyków, do chorągwi Idziego Kalinowskiego. Jedną z pierwszych ważnych bitew, w których wziął udział była bitwa pod Chocimiem, w której walczył wśród 55 – tysięcznej armii przeciwko Turkom. Miał zaledwie 22 lata i wykazał się patriotyzmem, męstwem, odwagą, a przede wszystkim walecznością. W latach 1626 – 1629 wygonił z Polski szwedzkiego króla Gustawa Adolfa, a w 1632 roku stoczył bitwę pod Smoleńskiem jako porucznik chorągwi kozackiej hetmana Marcina Kazanowskiego. Poznał tam nowe sposoby wojowania i dzięki dobrze prowadzonej wojnie podjazdowej spustoszył ziemie moskiewskie. W 1644 roku bił się pod Ochmatowem z Tatarami, na których czele stał Tuhaj-bej. Podczas powstania Chmielnickiego w 1648 roku został uwięziony przez Tuhaj-beja. Zwolniony, padł ponownie w Kudaku; dwór przekonany był że tam zginął. On jednak przetrwał ciężkie koleje losu. Pod Batohem zamordowano większość urzędników koronnych, więc jako zasłużony człowiek wstąpił na jedno z tych miejsc. I tu oddanie służył Rzeczypospolitej swoim doświadczeniem i wiedzą wojskową. Przeżycia pod Batohem uczyniły go twardym, bezwzględnym oraz mściwym, dlatego też naDroższa mu była Rzeczypospolita i król niźli szlachecka wolność, potwierdzona przez „rozbójnika Europy”. Do 17 października bronił Krakowa, mimo namów nie opuścił Jego Królewskiej Mości. Dzięki wprowadzonej przez niego strategii „wojny szarpanej” udało się rozgromić nie jeden szwedzko odział. Była to moim zdaniem jedyna skuteczna metoda walki ze Szwedami, których siła była potężna i praktycznie nie do pokonania. Stefan Czarniecki okazał się niezrównanym mistrzem w takich walkach. Walki podjazdowe prowadził m.in. pod Sandomierzem, Gołębiewem, w rejonie Lwowa, Warki, Warszawy, Włocławka, Bydgoszczy i Strzemeszna.jeżdżał bez przerwy wrogą Polsce Ukrainę.

cat_lovely

Jan Stefan Czarniecki herbu Łodzia (ur. w roku 1599 w Czarncy koło Włoszczowy - zm. 16 lutego 1665 w Sokółce na Ukrainie) wybitny polski dowódca wojskowy; wojewoda ruski od roku 1657, kijowski od 1664, hetman polny koronny (1665).

W wojsku polskim od 1621, walczył pod komendą Stanisława Koniecpolskiego w czasie kampanii szwedzkiej (1626-29), a potem w walkach z Bohdanem Chmielnickim (1648-55). Niestety podczas bitwy pod Żółtymi Wodami dostał się do niewoli tatarskiej i został wywieziony na Krym. W roku 1649 został wykupiony z niewoli. Walczył później wielokrotnie z kozakami i wojskami tatarskimi, odnosząc liczne rany.

W czasie Potopu szwedzkiego (1655-1660) pozostał wierny królowi i w znacznym stopniu to dzięki niemu Jan Kazimierz mógł, po pokonaniu Szwedów, powrócić do Polski na tron. Wykazał kunszt dowódczy i strategiczny wypracowując i doprowadzając do doskonałości technikę wojny podjazdowej ("wojna szarpana"), głównie prowadzonej dzięki oddziałom partyzanckim. W roku 1655 bronił przez 3 tygodnie Krakowa, jednak pozbawiony posiłków musiał opuścić miasto. Później mianowany niezależny dowódcą objął prowadzenie całej kampanii. Początkowa klęska w bitwie pod Gołębiem 18 lutego 1656 roku, spowodowała zmianę taktyki obranej przez Czarnieckiego. W walkach ze Szwedami brały także udział oddziały chłopskie, które Czarniecki wezwał do walki. Pokonał wojska szwedzkie pod Warką (1656), Bydgoszczą i Tucholą. Dzięki niemu wojska sprzymierzeńca Szwedów, Jerzego II Rakoczego skapitulowały pod Czarnym Ostrowem w 1657 roku. W końcu wojska szwedzkie ustępowały z terytoriom Polski, ale Czarniecki walczył z nimi dalej na Pomorzu. W latach 1658-59 był dowódcą oddziałów polskich w wyprawie do Danii przeciw wojskom szwedzkim Karola X Gustawa.

Grafika:Smierc Czarnieckiego.jpeg
Smierć Czarnieckiego - obraz Leopolda LoefflerdaPo wojnie ze Szwedami Czarniecki został wezwany na wschodnie rubieże Rzeczypospolitej gdzie w roku 1660 pobił armię rosyjską pod Połonką i Basią. Sejm z roku 1661 roku podziękował Czarnieckiemu za jego wojenne zasługi. Zmarł wkrótce po mianowaniu go na hetmana polnego koronnego w 1665 roku. Jest pochowany w rodzinnej wsi Czarnca w pięknym kościele ufundowanym przez niego samego. Na przeciwko kościoła w Czarńcy park dworski, z kamieniem, upamiętniającym Czarnieckiego.

Stefan Czarniecki jest polskim bohaterem narodowym i wzorem patriotyzmu. Tekst polskiego hymnu narodowego wspomina jego imię.

Literatura naukowa: Stefan Czarniecki, Adam Kersten, 1599-1665, Warszawa 1963 Historya Stefana na Czarncy Czanieckiego Wojewody kijowskiego hetmana polnego koronnego przez Ks. Michała Krajewskiego s.p.